پروانه سمی، گونه‌هایی از پروانه‌ها هستند که در طبیعت با رنگ‌ها و الگوهای جذاب و زیبا با آن‍ها برخورد می‌کنیم. این پروانه‌ها از مکانیسم‌های دفاعی خاصی استفاده می‌کنند و با تولید سموم سمی یا مواد شیمیایی زیان‌آور و کشنده، خود را در برابر حملات دشمنان محافظت می‌کنند. از جمله خانواده‌هایی که پروانه سمی در آن‌ها یافت می‌شوند، تیره کرم‌ها (Lepidoptera ) به ویژه خانواده Nymphalidae است.

پروانه سمی برخی از مواد شیمیایی مانند آلکالوئیدها و کربوهیدرات‌های سیانوژنیک را جمع‌آوری می‌کنند و در بدن خود ذخیره می‌کنند. این مواد معمولاً از منابع غذایی گیاهان میله‌ای استخراج می‌شوند و به عنوان سلاح دفاعی در برابر حیوانات پیشرفته مورد استفاده قرار می‌گیرند. با این حال، این پروانه‌ها همچنان با ظاهر زیبا و الگوهای جالب خود در طبیعت جذب توجه می‌کنند و برای جلب همسران استفاده می‌کنند.

از زیبایی و تنوع طبیعت لذت بردن و مشاهده پروانه سمی نیز ممکن است، اما باید به دقت و آگاهی نسبت به خطرات آنها نزدیک شویم. آشنایی با این نوع پروانه‌ها و شناخت علائم هشدار دهنده می‌تواند به ما کمک کند تا در تعامل با آنها احتیاط لازم را به خرج دهیم و از عوارض متعددی که ممکن است در اثر نزدیک شدن به آنها رخ دهد، جلوگیری کنیم.

با ما در ادامه این مقاله همراه باشید تا با پروانه سمی و انواع آن بیشتر آشنا شوید.

 جهت کسب اطلاعات بیشتر درباره محصولات پارسیان دافع صفحه دستگاه پشه کش را دنبال کنید.

انواع پروانه سمی

در ادامه به معرفی چندین نمونه از انواع پروانه سمی می‌پردازیم.

بالتوری قرمز

پروانه بال توری قرمز، یک پروانه فوق‌العاده زیبا است که در مناطق آسیا و جنوب شرق آسیا پراکنده شده است. بال‌های آن مانند پروانه مونارک(پروانه شهريار) شامل رنگ‌های جذاب نارنجی، سیاه و سفید هستند، اما الگوی طرح روی بال‌ها از تفاوت خاصی برخوردار است. این الگوهای رنگی، هشداری به شکارچیان محیطی می‌دهند و به آن‌ها اعلام می‌کنند که این پروانه یک موجود سمی است. پروانه بالتوری قرمز، در دوران لاروی خود از برگ‌های گیاه passionflower فلور تغذیه می‌کند و به وسیله خارهای سمی این گیاه، خود را محافظت می‌کند. این پروانه به طور متوسط بیش از ۳ اینچ طول دارد. نر این پروانه دارای چشمک‌های قرمز روشن است و بدن آن را رنگ‌های قرمز، سیاه و سفید تزئین می‌کند. در مقابل، ماده اینگونه دارای دو فرم ظاهری است. یکی از ماده‌ها رنگ‌های قرمز، سیاه و سفید مانند نر را دارد، در حالی که فرم دیگری قهوه‌ای با نشانه‌های سفید را نشان می‌دهد. زیر بال پروانه بالتوری قرمز نیز مانند یک آثار هنری است و با خطوط نارنجی، سفید و سیاه زینت‌بخشیده شده است.

جهت کسب اطلاعات بیشتر درباره مقالات دیگر، مقاله سوسک آلمانی را بخوانید.

پروانه پستچی

پروانه پستچی، یکی از پروانه‌های جالب و نادر است که برخی رفتارهای خاص را از خود نشان می‌دهد. این پروانه مانند پروانه گورخری گرده گل را می‌خورد، اما بال‌هایش الگوهای زیبا و جذابی از رنگ‌های قرمز و سیاه یا زرد و سیاه دارند. البته، الگوهای رنگی پروانه پستچی ممکن است در نقاط مختلف جهان متفاوت باشد. این پروانه به دلیل سمی بودن خود، بسیاری از پروانه‌هایی که شباهتی به آن دارند، با آن همراهی می‌کنند تا از شکارچیان محافظت شوند.

پروانه پستچی نه تنها طعم بدی دارد، بلکه بوی قوی‌ای نیز دارد که حتی انسان‌ها نیز می‌توانند حس کنند. این ویژگی‌ها به عنوان یک هشدار برای دیگر موجودات نشان می‌دهد که این پروانه سمی است و باید از آن دوری کنند.

پروانه سمی پستچی با بال‌هایی به طول ۲.۵ تا ۳.۲۵ اینچ در جنگل‌ها و مناطق باز آمریکای مرکزی و همینطور آمریکای جنوبی زندگی می‌کند. این مناطق زیستی، به عنوان محل اقامت اصلی این پروانه، برای تامین غذا و تکثیر مناسب برای آن بسیار مهم هستند. پروانه پستچی با جذابیت و زیبایی بال‌هایش، همواره توجه علاقه‌مندان به پروانه‌شناسی را به خود جلب می‌کند.

پروانه atala

پروانه Atala یک پروانه کوچک و نادر است که به دلیل شکم قرمز درخشان نر و بال‌های آبی فلزی با نقاط آبی فلزی در لبه بال‌های پشتی، بسیار جذاب است. رنگ‌آمیزی زیبای این پروانه، شامل رنگ‌های قرمز و زرد شدید در لارو آن، یک هشدار برای دفع شکارچیان است که پروانه Atala دارای طعم ناخوشایندی است. این پروانه جزء گونه‌های Eumaeus است که برخی از آنها به دلیل سمی بودن شهرت دارند.

پروانه سمی Atala با بال‌هایی به طول ۱.۵ تا ۱.۷۵ اینچ در مناطق جنوبی فلوریدا و جزایر آنتیل بزرگ یافت می‌شود. این پروانه سم خود را از cycad، یک گیاه باستانی که قدمتش به دوران دایناسورها برمی‌گردد، تغذیه می‌کند. این گیاه ماده‌ای به نام cycasin تولید می‌کند که در صورت مصرف توسط حیوانات، به کبد آنها آسیب وارد می‌کند.

پروانه سمی Atala به دلیل تحمل خود نسبت به cycas، مورد توجه دانشمندان قرار گرفته است. آنها فکر می‌کنند که این حشره تقریباً به اندازه همان گیاه باستانی، یعنی cycad، باستانی است. پرواز پروانه Atala به نظر می‌رسد آرام و بی‌نگرانی باشد، انگار که از شکارچیان چیزی برای نگرانی ندارد.

پروانه دم چلچله‌ای

پروانه دم چلچله‌ای یک پروانه سمی و بسیار خطرناک است. این پروانه سمی به صورت گسترده در مناطق شمالی و مرکزی آمریکا یافت می‌شود و دارای بال‌هایی به طول ۳ تا ۴.۵ اینچ است. بال جلویی آن سیاه می‌باشد، اما بال پشتی آن که دارای دم است، رنگ آبی درخشان با نقاط سفید را بر روی نرها نمایان می‌سازد. زیر بال پشتی، نقاط نارنجی روی زمینه آبی زیبایی دارد.

پروانه دم چلچله‌ای سم خود را به دلیل تغذیه لاروها از گیاه pipevine دریافت می‌کند. این گیاه شامل اسید aristolochic است که باعث می‌شود پروانه و لارو آن برای شکارچیان ناخوشایند باشند. به دلیل مکانیزم دفاعی پروانه دم چلچله‌ای، تعداد زیادی از پروانه‌ها شبیه به آن هستند. همچنین، گونه‌هایی از گیاه pipevine وجود دارند که حتی برای لاروهای پروانه خطرناک هستند و پروانه ماده باید دقت کند کجا تخم می‌گذارد.

 

فواید و مضرات پروانه ها

پروانه‌ها یکی از گونه‌های جذاب حشرات هستند و در طبیعت نقش مهمی ایفا می‌کنند. آنها فواید و مضرات خاص خود را دارند. در زیر به برخی از فواید و مضرات پروانه‌ها اشاره خواهم کرد:

فواید پروانه‌ها

گرده‌افشانی: پروانه‌ها به عنوان یکی از عوامل گرده‌افشانی در بسیاری از گیاهان نقش دارند. آنها در حین پرواز گرده‌ها را از گل به گل منتقل می‌کنند و برای تولید بذرهای جدید گیاهان بسیار حائز اهمیت هستند.

تنوع زیستی: پروانه‌ها به عنوان یکی از گونه‌های زیستی، تنوع بالایی دارند. ماهیچه‌ها، الگوهای بال و رنگارنگی آنها شگفت‌انگیز است و به تنوع زیستی و زیبایی جهان حیوانات افزوده می‌شود.

آرایشی و زیبایی: بسیاری از پروانه‌ها دارای رنگ‌ها و طرح‌های زیبا هستند که به آرایشی زیبا و جذابیت طبیعت کمک می‌کنند. آنها برای جذب همسران، دفاع از خود و تعامل با محیط اطراف از این طرح‌ها استفاده می‌کنند.

مضرات پروانه‌ها

تغذیه برخی محصولات: برخی پروانه‌ها می‌توانند به برگ‌ها و محصولات کشاورزی آسیب برسانند. به عنوان مثال، لاروهای برخی گونه‌ها می‌توانند برگ‌ها را خورده و محصولات کشاورزی را تخریب کنند، که می‌تواند برای باغداران مشکلاتی ایجاد کند.

خطرات بهداشتی: برخی پروانه‌ها دارای مواد سمی هستند که می‌تواند برای برخی افراد مضر باشد. البته بیشتر پروانه‌های سمی از این خاصیت برخوردار هستند و تعداد زیادی از پروانه‌ها برای انسان‌ها مضر نیستند.

تخریب گیاهان: برخی پروانه‌ها و لاروهای آنها می‌توانند به برگ‌ها، گل‌ها و چوب گیاهان آسیب برسانند و از بین برنده آن‌ها باشند.

بزرگترین پروانه جهان

پرنده‌بال شهبانو الکساندرا با نام علمی Ornithoptera alexandrae  یکی از گونه‌های تیره پرستودمان است. این پروانه در پاپوآ گینه نو زیستگاه و پراکندگی دارد. با اندازه بال‌هایی که به طول ۲۴ سانتیمتر می‌رسد، این گونه بزرگترین پروانه جهان است. پروانه‌هایی از این گونه در مناطق جنوب آسیا تا استرالیا نیز دیده می‌شوند، اما این گونه بسیار نادر است و در حال حاضر در معرض خطر انقراض قرار دارد.

تاریخچه کشف این گونه به سال ۱۹۰۶ برمی‌گردد، زمانی که آلبرت استوارت میک، که برای جمع‌آوری نمونه‌های تاریخ طبیعی از گینه نو استخدام شده بود، این پروانه را کشف کرد. سال بعد، این گونه به افتخار الکساندرای دانمارک توسط والتر روتشیلد نامگذاری شد. اگرچه اولین نمونه با استفاده از یک تفنگ کوچک جمع‌آوری شده بود، اما میک به سرعت مراحل اولیه تولیدمثل این پروانه را کشف کرد و نمونه‌های اولیه را تولید کرد.

گرچه بیشتر حشره‌شناسان این گونه را در سردهٔ پرنده‌بال‌ها قرار می‌دهند، در گذشته آن را در سردهٔ دیگری که اکنون وجود ندارد قرار می‌دادند. با این حال، شهبانو الکساندرا همچنان به عنوان یکی از  بزرگترین و نادرترین پروانه‌های جهان شناخته می‌شود.

 

اجزای بدن پروانه

بدن پروانه‌ها از چهار قسمت اصلی تشکیل شده است. قسمت اول سر Head  است که شامل ساختارهای حسی مانند چشم‌ها، خراطین و آنتن‌ها می‌باشد. سر پروانه نقش مهمی در تشخیص محیط و استشمام غذا ایفا می‌کند. قسمت دوم بدن پروانه قفسه سینه Thorax  است که در آن عضلات قوی موجودند.

قسمت سوم بدن پروانه دو جفت بال Wing  است که به قفسه سینه متصل هستند. این بال‌ها از جنس پوسته نازک با رگ‌های عروقی تشکیل شده‌اند و به پروانه امکان پرواز را می‌دهند. الگوها و رنگ‌های بال‌ها می‌توانند برای تشخیص گونه‌ها و تمییز آنها با یکدیگر مفید باشند.

قسمت چهارم و آخر بدن پروانه شکم Abdomen  است. شکم پروانه شامل اعضای داخلی مانند دستگاه گوارش، تناسلی و تنفسی است.

 

سوالات متداول

انواع پروانه ها کدام اند؟ به غیر از اسامی معرفی شده در مقاله انواع زیاد دیگری از پروانه ها وجود دارند که می‌توان از پروانه فری، کرم خراط، پروانه قاقم به عنوان برخی از آن‌ها اشاره کرد.

تفاوت پروانه با شاپرک در چیست؟ یکی از ساده‌ترین روش‌ها برای تشخیص تفاوت بین پروانه و شاپرک، توجه به شاخک‌های آنها است. شاخک‌های پروانه بلند و باریک هستند و در انتهای آنها گرده وجود دارد. اما شاخک‌های شاپرک شبیه به لبه‌های اره هستند و پرزها یا نوارهای برشی دارند.